Οι βλάχοι αγωνιστές της ελευθερίας

 

Βλαχάβας Ευθύμιος (1770-1808). Αρματολός των Χασίων. Πρωτοστάτησε για επανάσταση στη Στερεά συνελλήφθη όμως και πέθανε με φρικτά βασανιστήρια από τον Αλή πασά στα Γιάννενα.

Βούλγαρης Ευγένιος (1716-1806). Κληρικός, λόγιος και διδάσκαλος του Γένους. Υπήρξε ο πρώτος σχολάρχης της Αθωνιάδας Σχολής.

Αλέξιος Βλαχόπουλος (1787-1865). Αρματολός από την Πρέβεζα. Πρωταγωνιστής του ’21 και επί δύο έτη υπουργός Πολέμου. Επί Καποδίστρια διετέλεσε υπουργός Στρατιωτικών, και επί Όθωνος υπουργός Ναυτικών.

Γιωργάκης Ολύμπιος (1772-1821). Επιφανής αρματολός του Ολύμπου και μέλος της Φιλικής Εταιρείας. Αδελφοποιητός του Καραγεώργη της Σερβίας μετείχε στον εθνικό αγώνα των Σέρβων. Σαν συνταγματάρχης του ρωσικού στρατού πολέμησε τον Μέγα Ναπολέοντα. Μετά την ήττα του Δραγατσανίου (1821), περικυκλώθηκε στη μονή Σέκου από τους Τούρκους, και ανατίναξε την πυριτιδαποθήκη πέφτοντας ηρωικά με τους συντρόφους του.

Το άγαλμα του Γιωργάκη Ολύμπιου  στο Λιβάδι Ελασσόνας

Γκαντέλος Ιωάννης. Αγωνιστής από το Μέτσοβο. Συνελήφθη από το Χουρσίτ πασά το 1822 και απαγχονίστηκε στη Λάρισα.

Γρίβας Θεόδωρος (1792-1862). Από τους διαπρεπέστερους και γενναιότερους πρωταγωνιστές της Εθνεγερσίας του ’21 αλλά και όλων των μετέπειτα επαναστατικών κινημάτων στην Ήπειρο και Θεσσαλία.

Διονύσιος ο Σκυλόσοφος. Δεσπότης από την Αβδέλλα επίσκοπος Λάρισας. Υποκίνησε την πρώτη επανάσταση των Ελλήνων κατά των Τούρκων το 1611, και μπήκε στα Γιάννενα με 800 αγωνιστές. Συνελήφθη και γδάρθηκε ζωντανός.

Δούκας Νεόφυτος (1760-1845). Κληρικός και λόγιος, ένας από τους Μεγάλους Διδάσκαλους του Γένους. Διευθυντής της «Αυθεντικής Σχολής» του Βουκουρεστίου και της Ριζαρείου Σχολής. Με τον Καποδίστρια αναλαμβάνει το τυπογραφείο της Αίγινας, ιδρύει τυπογραφεία στην Αθήνα και εκδίδει αξιόλογα φιλολογικά έργα.

Παναγιώτης Ζήδρος (1630-1750). Πρώτος αρματολός της Πίνδου, που κατάγονταν από χωριό της Πίνδου, αλλά είχε ως έδρα του το Λιβάδι Ελασσόνας.

Ζιάκας Γεώργιος (ή Γεροζιάκας). Περίφημος αρματολός από τα Γρεβενά από τους πιο φημισμένους αγωνιστές. Πήρε μέρος στο κίνημα του Ορλώφ το 1769 και προσπάθησε να το αναπτύξει στα Μακεδονικά βουνά. Για εκδίκηση οι Τούρκοι εξαφάνισαν την οικογένεια του και κάψανε όλα τα χωριά της περιφέρειας του. Απόγονοί του οι Γιαννούλας και Θεόδωρος Ζιάκας επίσης ξακουστοί πολεμιστές.

Κασομούλης Νικόλαος. Από το Πισοδέρι Φλώρινας. Αγωνιστής του 1821, συγγραφέας απομνημονευμάτων, και γνωστός ιστορικός του ’21.

Μανάκης Αναστάσιος (ή Μιχάλογλου ή Ιωαννίτης). Μετσοβίτης έμπορος και μέλος της Φιλικής Εταιρείας. Ο Αλέξ. Υψηλάντης του είχε αναθέσει να απελευθερώσει τον Αριστείδη Παπά (ή Πωπ) ο οποίος είχε σταλεί στην Σερβία για να ξεσηκώσει τους Σέρβους ενάντια στους Τούρκους. Επίσης σε άλλη περίπτωση μαζί με τον Γιωργάκη Ολύμπιο έσωσαν τους εναπομείναντες Ιερολοχίτες στο Δραγατσάνι. Ακόμη πολέμησε στα Δερβενάκια και στο Μεσολόγγι. Μετά την απελευθέρωση ίδρυσε σχολεία και βιβλιοθήκες στην Αθήνα και την επαρχία, και εφοδίασε με στολές και οπλισμό την αστυνομία της Αθήνας και του Πειραιά.

Μπαντραλέξης Παύλος και Μπαντραλέξης Πέτρος. Βλάχοι Σελιώτες με καταγωγή από την Αβδέλλα, που έπαιξαν τον κύριο λόγο στις μάχες του Κίτρους-Κολινδρού. Στο κίνημα του Κολινδρού συμμετείχαν ως ηγέτες οι Μπαντραλεξαίοι, ο Παναγιώτης Βέρος, ο Σιαφαρίκας και ο καπετάν Σπανοβαγγέλης.
Απ' αυτό το κίνημα, στην ιστορία έμεινε η θυσία από επτά ηρωικές Βλάχες από το Σέλι Ημαθίας οι οποίες το 1878 έπεσαν στο γκρεμό πάνω από το μοναστήρι των Αγ. Πάντων για να μην πιαστούν από τους Τούρκους. Πρώτη έπεσε η Μαρία Μητραντώνη, δεύτερη η Κυράτσα Μπιντιβάνου, τρίτη η Ελένη Τσούλιου, τέταρτη η Βαγγελία Σάντου, πέμπτη η Σουλτάνα Μαρίτσα, έκτη η Μαρία Σιούλα, και τέλος η Κατερίνα Νιώπα. Η τελευταία έπεσε στο γκρεμό μαζί με το γιο της Γιάννη, που τον βρήκαν να θηλάζει από τη νεκρή μάνα του, και ο οποίος επέζησε του δράματος και πέθανε γύρω στα 1930 στη Βέροια σε ηλικία 52 ετών. Την θυσία τους αυτή ο λαός την πέρασε και στο δημοτικό τραγούδι που λέει:
«Φλεβάρης δεν κουσούριασε και ο Μάρτης δεν εμπήκε
και όλη η Βλαχιά συντάγεται να φέρει το Ρωμέϊκο
Στων Άγιων Πάντων βγήκανε ψηλά στο καραούλι…»

Μήσσιος Γκόγκος. Αγωνιστής και ονομαστός αρχιτσέλιγκας. Στις ενέργειές του οφείλει η γενέτειρά του (Περιβόλι) τα προνόμια της αυτοδιοίκησής της.

Μπουκουβάλας Δήμος (1715-1780). Γενάρχης της ονομαστής οικογένειας αρματολών από τα Άγραφα. Πήρε μέρος στο κίνημα του 1769. Αρματολός του Βάλτου, θρυλική μορφή της κλεφτουριάς κατά τον 18ο αιώνα. Τον θάνατό του τον ψάλλει ακόμη ο ελληνικός λαός στο δημοτικό τραγούδι: "Εγέρασα μωρέ παιδιά, σαράντα χρόνια κλέφτης".

Νικόλαος, (Νεομάρτυρας Τρικάλων). Ονομαστός επαναστάτης. Το 1611 ξεσήκωσε κατά των Τούρκων τα βλαχοχώρια της Πίνδου ακόμη κι αυτά τα Γιάννενα. Τελικά πιάστηκε και γδάρθηκε ζωντανός στην πλατεία των Τρικάλων το 1617.

Νικοτσάρας (από το Νίκος Τσάρας). Περίφημος αρματολός του Ολύμπου ο φόβος και ο τρόμος των Τούρκων. Σκοτώθηκε με ενέδρα κοντά στο Λιτόχωρο.

Οικονόμος Κωνσταντίνος ο εξ Οικονόμων (1780-1857). Εμπνευσμένος κληρικός και Διδάσκαλος του Γένους. Συνέβαλε αποφασιστικά στην διαμόρφωση του Νέου Ελληνισμού και υπερασπίστηκε την Ορθοδοξία.

Παπαγιάννης-Ζιώγος. Αγωνιστής από το Μέτσοβο, ο οποίος μυήθηκε στη Φιλική Εταιρεία και επέδειξε πλούσια δράση. Συνελήφθη από το Χουρσίτ Πασά και κρεμάστηκε στη Λάρισα.

Πρίφτης Γιάννης. Περίφημος αρματολός της Σαμαρίνας. Κυνήγησε το Μέτζο Χούσο παππού του Αλή πασά, από τη Σαμαρίνα μέχρι το Τεπελένι. Τα κατορθώματά του έγιναν δημοτικό τραγούδι.

Ράγκος Ιωάννης (1790-1865). Αρματολός του Βάλτου, μέλος της Φιλικής Εταιρείας και πρωταγωνιστής της Παλιγγενεσίας του ’21.

Ρήγας Βελεστινλής ή Φεραίος. Πρωτομάρτυρας της ελληνικής ελευθερίας. Γεννήθηκε στο Βελεστίνο από γονείς που κατέβηκαν είτε από το Περιβόλι Γρεβενών, είτε από πολύ παλαιότερη παροικία Βωβουσαίων που υπήρχε στο Βελεστίνο, (πατέρας του φέρεται ο Βωβουσιώτης Ζήσης Ρίζος και μητέρα του από την Γράμμουστα ονόματι Πισιώτα). Ο Ρήγας οραματίστηκε τη Μεγάλη Ελλάδα και ξεσήκωσε και τους υπόδουλους Έλληνες και τους δυνατούς της Ευρώπης. Ανέλαβε δράση στη Μολδαβία και στη Βιέννη, προδόθηκε στην Τεργέστη και με εντολή της Πύλης στραγγαλίστηκε με άλλους επτά συντρόφους του στο Βελιγράδι τον Ιούνιο του 1798.

Σταθάς Γιάννης (1758-1812). Γιος του θρυλικού Δήμου Σταθά, ο οποίος έδρασε κατά το 18ο αιώνα. Το 1807 μαζί με τον Νικοτσάρα κι άλλους Βλάχους καπετάνιους κατέφυγε στη Σκιάθο, όπου αρμάτωσε τα περίφημα "Μαύρα Καράβια" τα οποία έκαναν κουρσάρικες επιδρομές κατά των Τούρκων μέχρι τις μικρασιατικές ακτές. Ήρωας σε δημοτικά τραγούδια.

Σταύρου Γεώργιος. Γεννήθηκε στο Ζαγόρι Ηπείρου. Μυήθηκε από νωρίς στη Φιλική Εταιρεία, κατέβηκε στην Ελλάδα και ενεπλάκη στον Αγώνα του Έθνους. Ο Γ. Σταύρου ίδρυσε την Εθνική Τράπεζα της Ελλάδος, και το 1849 ανακηρύχτηκε ισόβιος διοικητής της. Άφησε την περιουσία του για να ιδρυθεί ορφανοτροφείο στα Γιάννενα και σανατόριο στην Αθήνα.

Στορνάρης (ή Στουρνάρης) Νικόλαος (1775 - 1826). Αρματολός και οπλαρχηγός του 1821, ανήκε σε μια από τις πιο ισχυρές αρματολικές οικογένειες της Δυτικής Στερεάς. Τον Ιούλιο του 1821 επικεφαλής άλλων οπλαρχηγών και κατοίκων της επαρχίας Ασπροποτάμου κήρυξε την Eπανάσταση στην Πόρτα, στην Πρέβεντα, στην Καλαμπάκα κ.α. και σύντομα απέκτησε τον έλεγχο της περιοχής. Το 1823 πήγε στο Μεσολόγγι. Πήρε μέρος στη Συνέλευση των οπλαρχηγών της Δυτικής Στερεάς και εκλέχτηκε μέλος του πολεμικού συμβουλίου. Με την προέλαση του Κιουταχή προς το Μεσολόγγι ανέλαβε την αρχηγία των ενόπλων δυνάμεων της πόλης. Παρέμεινε στο Μεσολόγγι όλο το διάστημα της B΄ πολιορκίας ως επικεφαλής σώματος της Φρουράς και σκοτώθηκε κατά την Έξοδο.

Τζήμας Δημήτριος. Αγωνιστής και μέλος της Φιλικής Εταιρείας από το Μέτσοβο με πλούσια δράση. Συνελλήφθη το 1822 και απαγχονίστηκε στη Λάρισα.

Τσάπος Ιωάννης. Αγωνιστής από το Μέτσοβο με μεγάλη δράση. Συνελλήφθη το 1822 από τον Χουρσίτ-πασά και απαγχονίστηκε στη Λάρισα.

Φαρμάκης Ιωάννης. Επιφανές μέλος της Φιλικής Εταιρείας. Οπλαρχηγός στον Όλυμπο, στην Ανατολική Μακεδονία και στη Χαλκιδική. Ύστερα από την καταστροφή του Δραγατσανίου κλείστηκε με το Γ. Ολύμπιο στη μονή Σέκου. Αντιστάθηκαν 13 μέρες, όλοι οι σύντροφοί του σφάχτηκαν, και αυτός στάλθηκε στην Κωνσταντινούπολη όπου βασανίστηκε και καρατομήθηκε.

Φλώρος Γιάννης. Σαμαρινώτης αρματολός που έδρασε στην Ήπειρο και θυσιάστηκε ηρωικά στην Πελοπόννησο. Γιος του επίσης ξακουστού οπλαρχηγού Φλώρου που είχε πέσει ηρωικά με τα παλικάρια του στην έξοδο του Μεσολογγίου και η θυσία τους έγινε το γνωστό τραγούδι «Παιδιά της Σαμαρίνας».

Χατζηπέτρου Χριστόδουλος. Στρατηγός, αγωνιστής από το Βιτέρνικο Ασπροποτάμου. Έμπορος στη Βιέννη (όπου μάλιστα συναντήθηκε με το Ναπολέοντα και του ζήτησε να επέμβει για να ελευθερώσει την Ελλάδα), Φιλικός και μεγάλος πολέμαρχος στη Θεσσαλία. Προτομή του στήθηκε στα Τρίκαλα όπου και κάθε χρόνο διοργανώνονται οι αθλητικοί αγώνες «Χατζηπέτρεια».

Ακόμη πιθανολογείται πως Βλαχόφωνος ήταν και ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης με καταγωγή μάλιστα από το χωριό Ζάρκανη της Πρεμετής. Ενδεικτικά αναφέρω τον ιστορικό Ιωάννη Φιλήμων (¨Δοκίμια Ελλην. Επαναστάσεως¨, τόμος Γ΄, σελ. 149) που αναφέρει πως ο Γέρος του Μωριά «έσχεν εκτεταμένην συγγένειαν εν τη επαρχία και επιρροήν ιδίαν επί των λεγομένων Βλαχοποιμένων ταύτης». Επίσης και ο Φραντζής αναφέρει πως ο λαός της Πελοποννήσου τον αποκαλούσε ¨Βλαχοβασιλιά¨ (Επίτομη Ιστορία, τόμος 4, σελ. 131).
Ενώ και ο πατέρας του θρυλικού Οδυσσέα Ανδρούτσου ήταν ο Γεώργιος Βερούσης (γνωστό και καταγεγραμμένο Βλάχικο επίθετο υπό την μορφή Βέρος) ο επονομαζόμενος και Ανδρούτσος. Μάλιστα ο Σωκρ. Λιάκος σε βιβλίο του υποστηρίζει ότι το Ανδρούτσος προέρχεται από την λέξη “Ndreu”=χιονιάς της Βλάχικης γλώσσας, που έτσι λέγεται ο Δεκέμβρης προερχόμενος από αρχαία Πελασγοτυρρηνική λέξη. Από το ¨Ndreu¨ διαμορφώθηκαν στην Βλάχικη οι υποκοριστικοί τύποι Ndreutsu/Ndriutsu/Ndreutsu απ΄ όπου και προήλθε το εξελληνισμένο Ανδρούτσος. Επίσης η μητέρα του ήταν Βλάχα (η Ακριβή Τσαρλαμπά) από τους Καλαρρύτες Ηπείρου. Και ας μην ξεχνάμε ότι οι Βλάχοι έως πριν λίγα χρόνια δεν κάνανε εύκολα μικτούς γάμους, και πολύ περισσότερο στις αρχές του 19ου αιώνα.

Φυσικά όσον αφορά τους δύο τελευταίους δεν υπάρχουν ατράνταχτες αποδείξεις για την Βλάχικη καταγωγή τους, και εδώ περιοριζόμαστε στην απλή αναφορά κάποιων στοιχείων.