Τα βλάχικα τραγούδια

 

Το βλάχικο τραγούδι, λόγω της μεγάλης διασποράς των Βλάχων - καθώς ήταν κυρίως κτηνοτρόφοι, κυρατζήδες, έμποροι - διαφοροποιήθηκε από περιοχή σε περιοχή, και υπάρχει μια μεγάλη ποικιλία. Ωστόσο, κυριαρχούν δύο τύποι εκτέλεσης. Ο ένας, ο πιο διαδεδομένος, απαντάται στους Βλάχους της Πίνδου, της Γράμμουστας, στα Μπίτολα (Μοναστήρι), και στο Βέρμιο. Ο άλλος στους Αρβανιτόβλαχους (τους Φαρσιαριώτες).
Τα τραγούδια του πρώτου τύπου εκτελούνται γενικά ομοφωνικά, πιο σπάνια ετεροφωνικά ή πολυφωνικά. Η πλειοψηφία των εκτελεστών τραγουδούν τη βασική μελωδία και αυτοί που έχουν καλές φωνές μετακινούνται - πάνω κάτω- από τη βασική μελωδία. Στους Φαρσιαρώτες (απ’ όπου και η καταγωγή των Βλάχων του Αλμυρού) το πολυφωνικό τραγούδι είναι γενικευμένο, ενώ η ατομική εκτέλεση σχεδόν ανύπαρκτη. Η μελωδία του τραγουδιού διατηρείται από δύο κύριους τραγουδιστές (αρχίζει ο ένας και μετά «μπαίνει» ο άλλος), ενώ οι υπόλοιποι -ο χορός δηλαδή- απλά συνοδεύει (εεε ...) .
Χαρακτηριστικό των βλάχικων τραγουδιών είναι και οι αντιφωνίες, κυρίως ανδρών - γυναικών. Αυτές ίσως γεννήθηκαν από την ανάγκη να ξεκουράζονται ή να συναγωνίζονται οι δυο ομάδες αυτών που τραγουδούν.
Αν και το ομαδικό - πολυφωνικό τραγούδι στους Βλάχους είναι παραδοσιακό και περίπου γενικευμένο, υπάρχουν όμως περιπτώσεις, κυρίως στα τραγούδια του πρώτου τύπου, που πολλά τραγούδια είναι τραγουδισμένα προσωπικά. Σε αυτή την κατηγορία υπάγονται ειδκά τα κυρατζίδικα τραγούδια, τα κτηνοτροφικά ( picurarescu cαnticu), και πολλά ερωτικά (di vreare), στα οποία αντανακλάται η μοναχική ζωή των κυρατζήδων και των κτηνοτρόφων. Η οργανική μουσική επένδυση στα βλάχικα τραγούδια είναι μεταγενέστερη και ακολούθησε τις μελωδίες των τραγουδιών που ήδη υπήρχαν. Η αυτοσχέδια φλογέρα συνόδευε τους κτηνοτροφικούς σκοπούς, ενώ από τα όργανα της σημερινής κομπανίας, πρώτο το βιολί - σύμφωνα με προφορικές παραδόσεις - συνόδευε τα βλάχικα τραγούδια, γιατί μπορούσε να ακολουθήσει τις διακυμάνσεις στις βλάχικες μελωδίες. Αργότερα μπήκε το κλαρίνο και έγινε το κύριο όργανο της κομπανίας που συμπληρώθηκε με λαούτο και ντέφι. Τα χάλκινα όργανα μπήκαν αργότερα, είναι δυτική επίδραση και σχετίζονται με τις στρατιωτικές μπάντες, και απαντούν κυρίως, σε αστικοβιοτεχνικά κέντρα των Βλάχων (Νέβεσκα, Κλεισούρα, Μπιτόλια κ.ά.). Στη Βέροια, τις τελευταίες δεκαετίες, κυριαρχούν τα χάλκινα, που εκτόπισαν τα βιολιά, μια και το τραγούδι υποχώρησε. Παλιότερα, στο γλέντι, όσο υπήρχε το τραγούδι, μονοφωνικό ή πολυφωνικό, τα χάλκινα δεν μπορούσαν να συνοδέψουν.
Ο καθηγητής στην έδρα της γλωσσολογίας στο Α.Π.Θ., Nτ. Κατσάνης, σημειώνει ότι τα βλάχικα τραγούδια ελάχιστα μέχρι τις μέρες μας έγιναν αντικείμενο από την φιλολογική επιστήμη στη χώρα μας, όπως δεν μελετήθηκε επίσης και η σχέση με τα Ελληνόφωνα τραγούδια που επίσης τραγουδούν οι Βλάχοι. Πολλά τραγούδια της Βλάχικης τραγουδιόνταν και στα Ελληνικά, και φυσικό είναι να μην επέζησαν στην αρχική τους μορφή. Η ρητή μαρτυρία του βλάχου ποιητή Κ. Κρυστάλλη ότι μετέφρασε πολλά βλάχικα τραγούδια στην Ελληνική γλώσσα, καθώς και ότι σε πολλά Ελληνόφωνα τραγούδια εξυμνείται η "Βλάχα η έμορφη ...", οδηγούν σ΄ αυτήν τη σκέψη.


Χάρτης με βλαχοχώρια